Tetanos, “clostridium tefani” ismi verilen basilin bulaşmasıyla vücuda girerek sinir sistemini etkileyen, kaslarda kasılmayla kendini gösteren bir hastalıktır. Vücutta ağrılı kasılmalara yol açar. Hijyen, yani temizlik kurallarına yeterince dikkat edilmeyen ülkelerde, özellikle doğum sonrası bebeklerde sıkça görülen tetanosa, gelişmiş ülkelerde daha çok ileri yaşlarda rastlanır.
Tetanos hastalığının sebebi olan basil, oksijensiz ortamda yaşayabilen, kamçıya benzeyen organlarıyla hareket edebilen bir canlıdır. Eğer yaşaması için uygun ortam bulamazsa spor denilen küçük küreciklere dönüşür. Böylece yaşam fonksiyonlarını en aza indirip bir nevi uyku-dinlenme haline geçer. Uygun ortam bulduğunda ise yeniden basil haline gelir.
Tetanos sporlar, suda, toprakta hatta havada yaygın olarak bulunur. Nemli iklimin hakim olduğu, hayvan dışkısının gübre olarak kullanıldığı, tarım yapılan bölgelerde daha yaygındır.
Nasıl Bulaşır?
Tetanos basili, deri ve mukozalardan vücuda girer. Kıymık, diken, kirli çivi gibi yabancı cisim batması, trafik kazaları, kesici aletlerle yaralanma, hayvan ısrıkları vb. ile zedelenen deriden spor ve basiller girer. Sanıldığının aksine sadece paslı cisimlerin batması ile oluşmaz.
Özellikle kırsal kesimde istenmeyen gebeliklerin uygun olmayan şekilde yabancı cisimlerle sonlandırılmaya çalışılması sırasında tetanos basili alınabilmektedir. Bağışıklık kazanmamış anneden doğan bebeklerin göbek kordonunun kirli cisimlerle kesilmesi, göbek bakımının yanlış yapılması doğum sonrası bebekte tetanosa neden olabilir.
Göbek üzerinde toprak, kül vb. maddeler koyma veya çocuğu toprağa sarma, kırsal kesimde yapılan büyük hatalardandır ve bebeği önemli riske sokar. Bu tür uygulamalar kesinlikle yanlıştır.
Hastalık Nasıl Meydana Gelir?
Tetanos bakterisi girdiği yerde çoğalır ve toksin oluşturur. Dokunun zedelenmiş olması, başka bakterilerin ve yabancı cisimlerin de bulunması, basil için uygun oksijensiz ortam hazırlar. Bu basilin iki çeit toksini vardır: Tetanospazmin ve tetanolizin.
Tetanolizin kandaki kırmızı hücreleri parçalar. Ancak asıl tehlikeli etkiyi tetanospazmin gösterir. Tetanospazmin, oluştuğu bölgeden sinir hücreleri uzantıları içinde geriye doru taşınarak omurilik ve beyine ulaşır. Buradaki sinir hücrelerinin fonksiyonunu bozarak kaslara giden sinirleri etkiler. Ufak bir uyarıyla dahi şiddetli kasılmalar meydana gelir. Tetanos, vücutta tuttuğu bölgeye göre, genel, lokal, sefolik, neonatal gibi farklı tanımlara sahiptir.
Hastalığın kuluçka dönemi, birkaç günden birkaç haftaya kadar değişir. Baş ağrısı, aşırı duyarlılık, halsizlik, basilin girdiği yerde ağrı gibi ön belirtiler görülebilir. İlk belirgin belirti, çiğneme kasındaki kasılma ile çene kilitlenmesidir. Yüz kaslarındaki istemsiz kasılmayla hastanın yüzünde alaycı bir gülümseme varmış gibi görülür. Yutma güçlüğü, sırt ve omuz kaslarında kasılma olur. Daha sonra tüm vücut kasılır. Baş arkaya gider, sırt ve bacak kaslarındaki kasılma, vücut ve bacakların arkaya doğru kıvrılmasına sebep olur. Kasılmalar, ışık, gürültü gibi küçük uyaranlarla dahi oluşabilir. Kasılmaların solunum kaslarını da tutmasıyla hasta solunum güçlüğü çeker, morarabilir. Krizler sırasında dışkı ve idrar kaçırabilir.
Lokal tetanosda yaralanan bölgede ağrı ve istemsiz kasılmalar oluşur. Hasta bebekse huzursuzluk, kasılma, morarma, emme ve yutma güçlüğü görülür. Sefolik tetanosda en çok yüz sinirleri tutulur. Baş, yüz yaralanmaları, orta kulak iltihabı, buruna yabancı cisim kaçması sonucu oluabilir.
Kriz sırasında hastanın bilinci açıktır ve kasılmalar oldukça ağrılıdır. Hatta kasılmalar nedeniyle omur ve kaburga kemiklerinde kırıklar oluşabilir. Hastalık sırasında akciğer ve üst solunum yolu enfeksiyonu geliebilir. Ölümcül olabilir.
Tanı, klinik bulgulara dayanılarak konur.
Tedavi
Hastanın yoğun bakımda tedavi görmesi gerekir. Uyarıcı etkilerin az olduğu loş, sessiz bir odada tedaviye alınır. Tedavide kasılmalar durdurulur, hasta sakinleştirilir, toksin etkisiz hale getirilir, yara temizlenir ve antibiyotik verilir.
Nasıl Korunulur?
Hastalığı geçirmek bağışıklık sağlamaz. Tetanos önlenebilir bir hastalıktır ve bunun yolu aşıdır. Ülkemizde tetanos aşısı, bebeklerin 2., 3. ve 4. aylarında, 16-18. ayda; ilk ve orta öğrenim döneminde yapılır. Hamileler, eğer önceden aşı olmamışlarsa, hamileliğin 6. ve 7. aylarında alanmalıdırlar.
Doğumlarn hijyene dikkat edilen yerlerde yapılması, yeni doğan bebeklerin göbek bakmında temizliğe özen gösterilmelidir.
Yaralanma olduğu takdirde yara temizlenir, gerekirse ölü doku ve yabancı cisimler çıkarılır. Yara ve kişinin bağışıklık durumuna göre aşı ve antitoksik tedavi uygulanır.