Şişmanlık (obezite) günümüzün en önemli sağlık sorunlarından biri. Televizyon karşısında geçirilen hareketsiz saatlerin, günlük yaşantımıza giren teknolojik araçların da katkısıyla şişman insanların sayısı gittikçe artıyor. Refah düzeyi yüksek Batı toplumlarında kadınların %90’ı, erkeklerin %75’i şişmanlık sınırını aşmış bulunuyorlar.
Şişmanlık Nedir?
Şişmanlık, yanlış beslenme alışkanlığından kaynaklanan, yaşam kalite ve süresini olumsuz yönde etkileyen bir hastalıktır. Vücuttaki yağ hücrelerinin sayılarının veya hacimlerinin artışı kilo almayla sonuçlanır. Kilo verildiğinde yağ hücreleri hacimce küçülür, ancak sayıca azalma olmaz.Kim Şişmandır?
Şişmanlık anlayışı kişiden kişiye, kültürel yapıya, topluma göre farklılık gösterir. Kimi toplumlarda şişmanlık sağlıkla eşdeğer olarak görülür. Bu nedenlerle şişmanlığın net tesbiti için boy ve vücut ağırlığından yararlanılarak beden kitle indeksi (BKİ) hesaplanır. Bunun formülü şöyledir: BKİ = Ağırlık (kg.) / Boyun Kendisiyle Çarpımı (m2) Örneğin 60 kg. ağırlığında ve 1,65 m. boyunda olan bir kişinin BKİ’sini bulmak için: Boyun uzunluğunu kendisiyle çarparız (1,65x1,65 = 2,03 m2) ve ağırlığı çıkan sonuca böleriz. 60 bölü 2,03 yaklaşık 29,5 bki sonucu çıkar. Bu formüle göre sonuç 20-25 arasında ise normal kabul edilir. 25’den itibaren fazla kilolar başlar, 30’un üzerinde önemli derecede, 40’ın üzerinde ağır şişmanlık sözkonusudur. Şişmanlık, erkeksi obezite ve kadınsı obezite olarak da sınıflandırılır. Kadınsı obezitede göbeğin altında kalan kısımlarda, özellikle kalça ve diz çevresinde yağ birikimi ön plândadır. Erkeksi obezitede yağ dokusu karından başlayıp vücudun üst bölümüne doğru yayılır. Karın, gövde, boyun, ense ve yüzde belirgin yağlanma söz konusudur. Erkeksi şişmanlık, kadınsı şişmanlığa göre daha yüksek risk taşır.Şişmanlığın Nedenleri
Gıdalarla alınan enerjinin, harcanandan fazla olduğu durumlarda şişmanlık meydana gelir. Beyindeki doyma merkezinin tümör, enfeksiyon gibi hastalıkları, bazı iç salgı bezlerinin normal dışı çalışması şişmanlığa neden olabilir. Mesela böbreküstü bezinin fazla çalışması, tiroid bezinin az çalışması, şeker hastalığı gibi. Uygunsuz beslenme, hareketsiz yaşam, ilaçlar veya genetik etkenler de şişmanlık nedeni olabilir.Şişmanlığın Zararları
Şişmanlığın vücutta hemen her sisteme olumsuz etkisi vardır. Beraberinde yaşam kalitesini düşürücü birçok hastalığı getirir, hatta erken ölüm sebebi olabilir. Şişmanlarda kalp-damar hastalıkları nedeniyle ölüm riski 12 kat artar. Özellikle erkeksi şişmanlık yüksek risk taşır. Şişmanlarda kan hacmi ve kalp yükü artar. Yüksek tansiyon ve damar sertliğiyle ölüm riski yükselir. Yüksek tansiyon, şişmanlarda üç kat fazla görülür. Kilo kaybıyla beraber tansiyon da düzelebilir. Şişmanlarda yararlı kan yağları azalmış, zararlı kan yağları artmıştır. Böylece damar sertilği ve buna bağlı ciddi hastalıklar gelişir. Solunum iş yükü artmıştır. Uykuda nefessiz dönemler ortaya çıkar. Şişman kadınlarda safra kesesi, yumurtalık, meme, rahim kanseri riski; erkeklerde ise barsak ve prostat kanseri riski artar. Özellikle erkeksi obezitede metabolizma bozuklukları yaygındır. Vücut ağırlığının her %20 fazlalığında şeker hastalığı riski iki kat artar. Şişmanlarda hemoroid (basur) sık görülür. Safra kesesi taşları ve karaciğer yağlanması oluşabilir. Şişmanlık, gut hastalığı riskini de artırır. Diğer taraftan, eklemlere binen fazla yük sayesinde şekil bozuklukları, ağrılar meydana gelir. Özellikle vücudun ağırlığını taşıyan diz ve kalça eklemi daha çok etkilenir.Tedavi
Öncelikle şişmanlığın bir hastalık olduğu kabul edilmelidir. Tedavi programına hastanın aktif olarak katılması şarttır. Tedavinin temel ilkesi yemek yeme alışkanlığının düzeltilmesidir. Hayat tarzı ve alışkanlıklar yeniden gözden geçirilmelidir. Fazla kiloların verilmesine yönelik diyetin amacı, vücudun tükettiği enerjiden daha az enerji almak, bunun yanı sıra dengeli ve sağlıklı beslenmeyi sağlayabilmektir. Şişmanlıkla birlikte enerji tüketimi de arttığından, uygun bir diyetle şişmanlar daha kolay kilo verebilirler. Bedensel idmanlar sağlıklı kilo kaybı için gereklidir. Ayrıca uygun bedensel hareketlerin tansiyonu düşürücü, kan yağlarını düzenleyici etkisi de vardır. Uzman hekim kararıyla, idman ve diyetten başka ilaç ve cerrahi tedaviye de başvurulur.