Fatih Sultan Mehmed’in oğlu olarak babasından sonra tahta çıkan Sultan II. Bayezid’in şehzadelik dönemi için neler söylenebilir?
Kendisinden önceki her Osmanlı şehzadesi gibi küçük yaştan itibaren tam bir ihtimamla yetiştirilen Şehzade Bayezid, devrin en mümtaz âlimleri elinde tahsil gördü. Hocaları arasında devrin meşhur âlimleri Mirim Çelebi, Molla Abdülkadir, Hatip Kasım, Abdullah Efendi ve Molla Selahaddin de vardı. İlk gençlik çağında Hadım Ali Paşa nezaretinde Amasya valisi oldu. Amasya, devrinin en mamur ve müreffeh şehirlerinden biriydi. Selçuklular döneminden beri âlim ve şairlerin toplandığı bir kültür merkezi durumundaydı. Bir padişah adayının yetişmesi için bu vilayette bütün şartlar müsaitti. Şehzade Bayezid, Amasya’da üst seviyede devlet görevlilerinden olan lalası Hadım Ali Paşa, nişancısı Kemaleddin Ahmed Çelebi, defterdarı Hacı Mahmud Çelebizâde, Sadeddin Çelebi ve divan kâtibi Sa’di Çelebi nezaretinde ilmini ve idarecilik bilgilerini geliştirdi. Seyyid Sadreddin Muhammed Horasanî ve Zeynüddin Hafî hazretlerinin halifelerinden Abdurrahim Merzifonî’nin sohbetlerinde bulundu. Ünlü hattat Şeyh Hamdullah’tan hat dersleri aldı. Dönemin bir eğitim unsuru olan av partileri düzenlerdi. Bu sayede çok iyi ata biner ve her çeşit silahı mükemmelen kullanır hale gelmişti. Otlukbeli Savaşı’nda Osmanlı ordusunun sağ kanat kumandanlığını yapmış, zaferde pay sahibi olmuştu.
Bir padişah adayı olarak nasıl görünüyordu?
II. Bayezid Han ortadan uzun boylu, yağız çehreli, elâ gözlü ve geniş omuzlu idi. Çehresi her zaman zihnen ciddi meselelerle meşgul olduğu intibaını vermekteydi. Fıtraten mahzun durur, en sevinçli hadiseler karşısında ancak tebessüm ederdi. Amasya’da sancak beyliğinden beri en hoşlandığı şey ata binmek ve av tertiplemekti. Ancak nikris hastalığı baş gösterdikten sonra bu zevkinden mahrum kalmıştır.
II. Bayezid dönemini değerlendiren bazı tarihçiler onun saltanat yıllarını başarısız buluyorlar. Bu iddia doğru mudur?
Osmanlı sultanları arasında adı “Velî padişah” olarak anılan Sultan’ın, 32 yıllık uzun saltanatı boyunca ilim, kültür ve fen sahalarında parlak gelişmeler yaşandı. Sultan için iddia edilen başarısızlık durumu askerî saha için geçerlidir. Babası Fatih Sultan Mehmed gibi büyük askerî başarıları olmamıştır. Eğer eleştirilerin ana odağı bu ise kabul edilebilir. Çünkü 32 yıl gibi uzun iktidarı döneminde askerî başarısı azdır. Ancak bunun da bazı nedenleri vardır. Saltanatının ilk yıllarında kardeşi Şehzade Cem ile giriştiği iktidar mücadelesi askerî anlamda hareket etmesine mani oldu. Kısacası, bu iddianın yüzde yüz doğru olmadığını anlamak için saltanatının ilk gününden Cem Sultan’ın 1495’te vefatına ve cenazesinin 1499 yılında Napoli Kralı tarafından teslim edilmesine kadar geçen zamana bakmak gerek.
Cem Sultan meselesi nedir?
Saltanatın kendi hakkı olduğu iddiası ile ağabeyine karşı iktidar mücadelesine kalkışan Cem Sultan, Bursa’da adına hutbe okutup para bastırarak sultanlığını ilan etmişti. Bu durum devletin bütünlüğü ve bekası için çok ciddi bir kriz idi. Bu sebeple II. Bayezid’in harekete geçip bütünlüğü sağlaması gerekiyordu. 1481 Haziran’ında Yenişehir’de iki taraf karşı karşıya geldi, Şehzade Cem ağır bir yenilgi aldı ve Konya’ya çekildi. Burada da aradığı desteği bulamayınca Mısır Sultanı’nın daveti üzerine Kahire’ye geçti. Ankara Sancak Bey’i Mehmed Bey’in ısrarı ile giriştiği harekâttan da istediği sonucu elde edemedi. 1492’de Karamanoğlu Kasım ile anlaşıp Konya’yı almaya çalıştı, ancak başarısız olup geri püskürtüldü ve taraftarları da dağıtıldı. Artık onun için Anadolu’da kalma, var olma durumu ortadan kalkmıştı ve bu nedenle Cem Sultan otuz kadar adamı ile Rodos’a gitti. Vefatına kadar bir daha vatana dönemedi.
Cem Sultan neden Osmanlı’nın düşmanı olan Rodos Şövalyeleri’ne sığındı?
Bu süreçte Rodos Şövalyeleri ve dönemin papası Osmanlı’ya ve Sultan II. Bayezid’e karşı Cem Sultan’ı daima bir koz olarak ellerinde tuttular. Zaten ölümü de tartışmalıdır. Yaygın kanaate göre 25 Şubat 1495’te Papa tarafından zehirletilerek öldürüldüğü rivayet edilir. Rodos Şövalyeleri ve Papa VIII. Innocente, Cem Sultan için Bayezid Han’dan para alıyorlardı. Venedik, Macaristan, Napoli Kralı, Papa hatta Memlük Sultan’ı, Osmanlıya karşı Cem Sultan üzerinden hesaplar yapıyorlardı. Memlük Sultanı, kendilerine teslim edilmesine karşılık olarak Cem Sultan için 20 bin filori teklif etmişti. Papa VIII. Innocente de düşündüğü Haçlı seferinde Cem Sultan’dan faydalanmayı umuyordu. Bayezid Han, papaya üç yıl için 120 bin altın ödeyerek Cem’in muhafazasını sağlamaya çalıştı. İşte böyle bir ortamda Bayezid Han’ın fetihlere çıkması mümkün değildi.
Kardeşiyle rekabette II. Bayezid’i Cem Sultan’dan öne çıkaran özelliği neydi?
II. Bayezid hakkında şunu söylemeliyiz: Siyasî zekâsı olağanüstü idi ve askerî yönüne nispetle daha baskındı. Doğu ve Batı devletleriyle ciddi siyasî münasebetler kurmuş, zekâsını ve ferasetini ispatlamıştı. Mesela Rusya ile ilk diplomatik ilişki onun döneminde kurulmuştu, İtalya’nın iç işlerinde etkindi. Venedik ile Mantoya dükünün serbest bırakılması meselesine müdahil olmuş, Venedik yönetimi derhal isteğini yerine getirmişti.
Kardeşi Cem’in vefatını nasıl karşıladı?
II. Bayezid’in kardeşinin vefatına çok üzüldüğünü biliyoruz. Saltanat mücadelesinin hemen başında, Cem Sultan’a vazgeçmesine karşılık belli bir ödenekle Kudüs’te yaşamasını teklif etmişti. Fakat Cem Sultan bu teklifi kabul etmedi. Bayezid, 1495 yılında kardeşinin vefatını öğrenince üç günlük yas ilan etti ve gıyâbî cenaze namazı kıldırttı. Tahnit edilerek sâdık adamları tarafından Gaeta denilen yerde toprağa verilen naaşı 1499’da Napoli kralı tarafından Osmanlılara teslim edildi ve Bursa’da Muradiye Camii hazîresine defnedildi.
II. Bayezid Han neden velî olarak anılıyordu?
Bayezid Han’ın fıkıh, matematik, mantık, astronomi ve tasavvufa merakı olduğu bilinir. Arapça ve Farsçayı gayet iyi derecede bildiği, Çağatay Türkçesine vâkıf olduğu da rivayet edilir. Bunların yanında az da olsa İtalyanca bildiğini anlıyoruz. Ataları gibi divan sahibi bir şair, besteleri bulunan bir musikişinas, eserleri olan usta bir hattattı. Şiirlerinde Adlî mahlasını kullanmıştır. Ayrıca Sultan’ın tasavvufa en düşkün padişahlar arasında olduğunu biliyoruz. Zaten “velî” diye anılması da bu özelliğinden geliyordu. Şeyhülislâm Ebussuud Efendi’nin babası ve Halvetî şeyhi Muhammed İskilibî dergâhında kırk gün çileye girdiği kayıtlarda yer alır. Bayramî şeyhi Baba Yusuf Seferhisârî’nin de sohbetinde bulunmuş, Zigetvar seferine çıkarken Halvetî şeyhi Nureddinzâde’yi yanında götürmüştür. Sultan’ın sardığı sarığın ulemaya mahsus olması da onun âlimlere ve ulemaya olan saygı ve sevgisinin bir göstergesidir. Molla Gürânî’nin cenazesine katılmış ve bu büyük âlimin borçlarını ödemiştir. Ayrıca ömrü boyunca ikindi namazının ilk sünnetini terk etmediği, azîmetle amel ettiği rivayet edilir. Merhum Ziya Nur Aksun da “Vefatında İslâm dünyasının birçok yerinde hakkında gıyâbî cenaze namazı kılınmıştır. (…) Solakzâde onun velâyet ve kerametle meşhur bir padişah olduğunu yazmaktadır.” der. Bu örnekler onun karakteri ve takvası hakkında yeterli fikri verir bize.
KAYNAKÇA
Afyoncu, Erhan. 2016a. Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, II. Bayezid ve Dönemi. İstanbul: Yeditepe yayınları.
Afyoncu, Erhan. 2016b. Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, Cem Sultan. İstanbul: Yeditepe yayınları.
Aksun, Ziya Nur. Osmanlı Padişahları Gayr-ı Resmi Tarihimiz. Marifet Yayınları, 3. baskı, 2014, İstanbul.
Aksun, Ziya Nur. Osmanlı Tarihi. Osmanlı Devleti’nin Tahlilli, Tenkidli Siyasî Târihi, Sultan Bâyezîd-i Sânî Han Gâzi, Cilt 1, İstanbul, 1994, ss. 174-203.
Ekinci, Ekrem Buğra. “Gizli” Osmanlı padişahları.” 2 Mart 2023 tarihinde erişildi, https://ekrembugraekinci.com/article/?ID=1290.
Ekinci, Ekrem Buğra. 2016. Osmanlıya Kalan Miras. 4. baskı. İstanbul: Timaş Yayınları.
Şakiroğlu, Mahmut H. “Cem Sultan.” TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt 7, 1993, ss. 283-284.
Şimşirgil, Ahmet. Kayı III - Harameyn Hizmetinde. Timaş Yayınları, 13. baskı, 2015, İstanbul.
Turan, Şerafettin. “Bayezid II.” TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt 5, 1992, ss. 234-238.
