Hangisi Daha Hayırlı?
Lokman Hakîm ve oğlu arasında şöyle bir konuşma geçti:
– Babacığım, insandaki en hayırlı özellik hangisidir?
– Dindarlıktır.
– Hangi iki özellik daha hayırlıdır?
– Dindarlık ve mal.
– Üç tane olursa hangileri daha hayırlıdır?
– Dindarlık, mal ve hayâ.
– Dört özellik olsa hangileri daha hayırlıdır?
– Dindarlık, mal, hayâ ve güzel ahlâk.
– Beş tane olursa hangileri daha hayırlıdır?
– Dindarlık, mal, hayâ, güzel ahlâk ve cömertlik.
– Peki, en hayırlı altı özellik hangileridir?
Lokman Hakîm bu kez şöyle dedi:
– Yavrum, insanda bu beş özellik toplanınca o kişi müttaki, temiz ve Allah’ın dostudur. Şeytandan da uzaktır. (Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-Dîn)
İmanın ve Küfrün Desteği
Sahabenin büyüklerinden Ebü’d-Derdâ radıyallahu anh, Rasulullah sallallahu aleyhi vesellemin şöyle buyurduğunu söylemiştir:
“Ahiret tartısına (Mizan’a) konulacak ilk şey güzel ahlâk ve cömertliktir. Allah Tealâ imanı yarattığında iman, ‘Allahım, beni kuvvetlendir!’ dedi. Allah da onu güzel ahlâk ve cömertlikle kuvvetlendirdi. Allah Tealâ küfrü yarattığında o, ‘Allahım beni kuvvetlendir!’ dedi. Allah da onu cimrilik ve kötü ahlâk ile kuvvetlendirdi.” (Taberânî, el-Mu’cemü’l-Kebîr, 24/253)
En Güzel Hâl
Sehl b. Abdullah Tüsterî rahmetullahi aleyh şöyle demiştir:
“Kulun her hâlinde Mevlâsı ile birlikte olması gerekir. Onun en güzel hâli her şeyde O’na yönelmesidir. Mesela bir günah işleyince: ‘Ya Rabbi bunu ört, kimseye gösterme’ der. Günahtan ayrılınca: ‘Ya Rabbi tevbemi kabul et’ der. Tevbe edince: ‘Ya Rabbi bana devamlı günahtan korunma hâlini nasip et’ der. Bir amel yapınca: ‘Ya Rabbi amelimi kabul et’ der.” (Ebû Tâlib el-Mekkî, Kalplerin Azığı)
Takva ve İbadetler
Adalet ve takvasıyla meşhur ve “İkinci Ömer” olarak anılan halife Ömer b. Abdülaziz rahmetullahi aleyh şöyle demiştir:
“Sürekli oruç tutmak, geceyi ibadetle geçirmek, bunların yanında daha başka ibadetler yapmak takva değildir. Asıl takva, Allah Tealâ’nın haram kıldıklarını terk etmek ve farz kıldıklarını yerine getirmektir. Kime bunun ötesinde bir hayır yapma imkânı nasip edilirse bu, hayır üstüne hayırdır.” (Beyhakî, Kitâbü’z-Zühd)
GÜZEL AHLÂK, İNSANLARA KARŞI GÜLER YÜZLÜ OLMAK, HERKESE İYİLİKTE BULUNMAK VE HER TÜRLÜ EZİYETTEN ELİNİ ÇEKMEKTİR.
Hasan-ı Basrî rahmetullahi aleyh
“SIRKENİN BALI BOZDUĞU GİBİ KÖTÜ AHLÂK DA AMELİ BOZAR.”
Hadis-i Şerif: Taberânî, el-Mu’cemü’l-Kebîr, 10/319
Yükselen Alçaltan
Sûfîlerin büyüklerinden Cüneyd-i Bağdâdî kuddise sırruhû şöyle demiştir:
“Dört güzel özellik vardır ki, ameli ve ilmi az da olsa kulu en yüksek derecelere yükseltir. Onlar;
- Hilim (yumuşak huyluluk),
- Tevazu,
- Cömertlik,
- Güzel ahlâktır.
Bunlar imanın kemâlidir.
Dört kötü huy da vardır ki, ameli ve ilmi çok da olsa kulu Allah ve insanlar nezdinde alçaltır. Bunlar;
- Kibir,
- Amelini beğenmek,
- Cimrilik,
- Kötü ahlâktır.” (Hargûşî, Tehzîbü’l-Esrâr)
Sözler ve Hâller
Bir gün Kureyş’in ileri gelenlerinden Abdullah b. Âmir süslü elbiseler içinde, zühd haliyle meşhur sahabi Ebu Zer radıyallahu anhûnun yanına gitti. Ona zühdden sordu ve bu hususta kendisi konuşmaya başladı. Onun bu hâli ve davranışı karşısında Ebu Zer radıyallahu anh avucuyla sakalını sıvazlamaya başladı, yüzünü çevirdi, hiç konuşmadı. İbn Âmir bu duruma kızdı, Hz. Ebu Zerr’i İbn Ömer radıyallahu anhumâya şikayet etti. İbn Ömer radıyallahu anhumâ dedi ki:
– Bunu kendine sen yaptın. Böyle bir elbise içinde Ebu Zerr’e gidip zühdden soruyorsun. Tabii ki o da böyle davranır!” (Ebu Tâlib el-Mekkî, Kalplerin Azığı)
Kötünün Ardından
Tâbiîn sonrası neslin ileri gelenlerinden Abdullah b. Mübarek rahmetullahi aleyhe bir yolculukta kötü ahlâklı birisi arkadaş oldu. İbn Mübarek onun hâllerine tahammül gösteriyor, idare ediyordu. Sonra ondan ayrılınca ağladı. Sebebi sorulunca da dedi ki:
– Ona üzüldüğüm için ağlıyorum. Ben ondan ayrıldım fakat kötü huyu yanında kaldı, ayrılmadı. (Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-Dîn)
En Hayırlı Kazançlar
Hikmet ehli bir zata; “En hayırlı kazançlar hangileridir?” diye sorulunca şöyle cevap vermiştir:
“Dünya kazançlarının en hayırlısı ihtiyaçlarını karşılamak için helâl yoldan kazanılanıdır. Sonra bunun bir kısmını ibadetler için ayırmak, fazla gelen kısmını da ahiret için infak etmektir. Ahiret kazançlarının en hayırlısına gelince: Kendisiyle amel edilen bir ilmi yaymak, ahirete gönderebileceği sâlih ameller yapmak ve bir sünnet-i seniyyeyi ihyâ etmektir.” (Ebu Leys es-Semerkandî, Tenbîhü’l-Gâfilîn)
Güzel Ahlâkın Alt Seviyesi
Büyük velîlerden Sehl b. Abdullah Tüsterî rahmetullahi aleyhe güzel ahlâkın ne olduğu sorulunca, şöyle demiştir:
“Güzel ahlâkın en düşük derecesi insanların sıkıntısına katlanmak, yapılan iyiliğe karşılık beklememek, kendisine zulmedene acımak, onun için istiğfar etmek ve şefkat göstermektir.” (Hargûşî, Tehzîbü’l-Esrâr)