NASİHATLER
Seyyid Ahmed-er Rifâî kuddise sırruhû “el-Burhânü’l-Müeyyed: Âşıkların Baharı” adlı eserinde, hangi mananın murad edildiği kesin olarak bilinemeyen ayet-i kerime ve hadis-i şeriflere nasıl yaklaşmak gerektiği konusunda şunları söylemiştir:
Allah Tealâ ile muameleniz güzel niyetlerle olsun, hal ve hareketlerinizde Allah Tealâ’nın bildirdiğine ve kulu Rasulullah sallallahu aleyhi veselleme indirdiğine daima O’ndan sakının. Kur’an ve Sünnet’te manası kapalı (müteşâbih) ayet ve hadislerin zâhir manasına sarılmaktan akidenizi koruyun. Zira Kur’an ve Sünnet’te müteşâbihin zâhirine sarılmak küfrün esaslarındandır. Allah Tealâ şöyle buyurmuştur:
“Kalplerinde sapma meyli bulunanlar, fitne çıkarmak ve onu (kişisel arzularına göre) tevil etmek için ondaki müteşâbih ayetlerin peşine düşerler.” (Âl-i İmrân 7)
Müteşâbih ayet ve hadisler hususunda sizin ve her sorumlu kişinin yapması gereken, bunları Allah Tealâ’nın bildirdiğine ve görüleni bilir. O rahmândır, rahîmdir. Fiillerini soruyorsan, O her an yaratma halindedir.”
Selef-i Sâlihîn’in bu hususta izlediği yol, müteşâbih ayet ve hadislerin zâhirî manasından Allah Tealâ’yı tenzih etmek, bunlardan kastedilen asıl manayı da Hak Tealâ’ya havale etmektir. Nitekim dindarlık bu yolla selamet bulur.
Âriflerden birine, yüce isimlere sahip olan Allah Tealâ hakkında soru sorulduğunda şöyle cevap vermiştir:
“Eğer zâtını soruyorsan, O’na benzer hiçbir şey yoktur. Sıfatlarını soruyorsan, O tektir, sameddir, doğurmamış ve doğmamıştır. O’nun hiçbir dengi yoktur. İsimlerini soruyorsan, O kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan Allah’tır. Görülmeyeni ve görüleni bilir. O rahmândır, rahîmdir. Fiillerini soruyorsan, O her an yaratma halindedir.”
İmam Şâfiî rahmetullahi aley tevhidle ilgili söylenen bütün sözleri şu ifadelerde toplamıştır:
“Bir kimse kendisini sevk ve idare eden yaratıcıyı tanımak için düşüncelerini zorlar ve zihninde bir varlığı tasavvur ederse, o müşebbihtir (Allah Tealâ’yı yaratılmış bir şeye benzetmiş olur). Eğer kendisini sevk ve idare eden bir yaratıcı olmadığına inanırsa o muattıldır (inkârcıdır). Şayet kendisini sevk ve idare eden bir yaratıcı olduğuna inanır da, O’nu idrak etmekten âcizliğini itiraf ederse, o muvahhiddir (tevhid ehli mümindir).”
Allah Tealâ’yı varlıkların özelliklerinden ve mahlûkatın sıfatlarından tenzih edin. Birbirleri üzerine konan, mekâna muhtaç cisimler gibi, Allah Tealâ hakkında “istivâ” kelimesini, “bir mekâna oturmak” anlamında açıklamaktan akidelerinizi temizleyin. Nitekim Allah Tealâ bundan münezzehtir.