Sultan İkinci Murad merhumun, oğlu İkinci Mehmed’e, yani Fatih Sultan Mehmed’e nasihatlerini içeren bir risale var. Kitap olarak günümüzde de yayınlandı. Kimileri risalenin sultana ait olduğu kesin değildir deseler de, kıymeti hususunda tereddüt yok. En azından geçmiş ile günümüzü kıyaslama imkânı sağlıyor. Bakalım Sultan İkinci Murad Han oğluna nasıl nasihat etmiş:
“İnsan ile hayvanın zâhiren doğup ölmek bakımından halleri bir olması sebebiyle hayatları benzerdir. Birbirinden farkı yoktur. Ama insana konulan keramet, akılda ve konuşmadadır. Yaşadıkça ömürlerinin eksilmesi bakımından hayvan ve insan birdir fakat hem akılda hem yaşayışta aynı değildir. Nitekim insanın ömrü azaldıkça aklı ziyade olur, malumatı artar. Ey oğul!
Eğer bunların hepsini söyleyecek olsam ne diller anlatmaya ne de kalemler yazmaya güç yetirebilir. Ancak bilesin ki, gençlik dedikleri acayip bir şeydir. Bu gençlikte baskın olan duygular da acayiptir. Bu duruma şöyle bir misal vereyim: Bir kimse peçe ile örtülmüş bir kadın görse ve ona âşık olsa... Bu kadın çirkin ama güzel elbiselerle, güzel kokularla süslenmiş olsa... Sonra birden yüzündeki örtü açılsa, âşık onu görür görmez hemen pişman olur, neye âşık olduğuna hayret eder. Ne kör kimseymişim diye kendi kendini ayıplar. Sonra o süslü elbiseden, sürdüğü güzel kokudan şikâyet eder; beni aldatanlar bunlardır, der. Elinde pişmanlıktan başka bir şey kalmaz. Bir daha böyle bir kabahat işlemeyeceğine tevbeler eder.
İşte böyle aldanıp âşık olduğun bazı şeyler vardır ki sana kusurunu göstermez, sırrını bildirmez. Tâ ihtiyarlık zamanına kadar bir arada huzursuz ve üzüntü içinde yaşar giderler. Misaldeki o çirkin kadının yüzünün açılıp gerçeğin ortaya çıkması gibi, bu çirkin dünyanın peçesi de yaşlılıkta gaflet gidince kalkar, gözler o zaman açılır. Dünyaya âşık olanlar ettikleri kabahate çok pişman olurlar.”
Fatih Sultan Mehmed’e Nasihatler, Sultan Murad Han, Tercüman 1001 Temel Eser Serisi, Tarihsiz, s. 57-58. (Değişikliklerle.)